۱ عليزاده سالطه و همكاران: تعيين دوره موثر در بادام... مجله علوم باغباني ايران دوره ۴۰ شماره (۱ ۷) ۱۳۸۸ ۲ تعيين دوره موثر در بادام Mill.) (Prunus dulcis ديرگل رقم شاهرود ١٢ در شرايط ا ب و هوايي كرج ۳ ۲ ۱ سعيده عليزاده سالطه كاظم ارزاني * و علي ايماني دانشجوي كارشناسي ارشد و استاد دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس ۳ استاديار پژوهش مو سسه اصلاح و تهيه نهال و بذر كرج (تاريخ دريافت: ۸۶/۳/۱۳ تاريخ تصويب: ۸۸/۲/۱۴) ۲ ۱ چکيده محدود بودن طول عمر تخمک مشکل اساسي در تشکيل ميوه و محصولدهي بسياري از درختان ميوه از جمله بادام است. بنابراين مطالعه دوره موثر period) (Effective pollination در درختان ميوه از اهميت خاصي برخوردار است. اين پژوهش به منظور تعي ني دوره موثر بادام رقم شاهرود ١٢ در شرايط کرج در سال ١٣٨٥ ١٣٨٤ انجام شد. گلهاي بادام رقم ديرگل شاهرود ١٢( ) توسط گرده ارقام سوپرنوا ( ) و ژنوتيپ ٥ ١٥ ( ) در فواصل ٦ ٥ ٤ ٣ ٢ ١ و ٧ روز بعد از باز شدن گلها بطور جداگانه و بطور مصنوعي شدند. از گلهاي شده در فواصل ٩٦ ٧٢ ٤٨ ٢٤ و ١٢٠ ساعت پس از به منظور مطالعه و بررسيه يا ميکروسکوپي رشد لوله گرده در خامه گل نمونهگيري به عمل ا مد. نمونههاي گل جمع- ا وري شده در محلول FAA تثبيت و سپس در الکل %۷۰ نگهداري شدند. پس از رنگا ميزي نمونهها با ا نيلين بلو بررسيها توسط ميكروسكوپ فلورسنس با نور ماوراي بنفش انجام پذيرفت. همچنين درصد تشکيل ميوه در باغ و بر روي درختان شده ٧٥ روز پس از تمام گل ثبت گرديد. نتايج حاصل از تشکيل ميوه در رقم شاهرود ( ) ١٢ در باغ نشان داد که بالاترين درصد تشكيل ميوه در بين تيمارهاي اعمال شده با توسط گرده رقم سوپرنوا ( ) در روزهاي دوم و چهارم و به ميزان ٣٤ و ٣٧ درصد و با رقم ٥ ١٥ ( ) طي روزهاي دوم و چهارم و به ميزان ٣٧ و ٤٢ درصد بود. با توجه به بررسيه يا ميکروسکوپي مشخص گرديد که تشكيل بسيار پايين ميوه حاصل از روز هفتم احتمالا به علت كاهش طول عمر تخمك و همچنين قهوهاي شدن كلاله و کاهش پذيرش دانه گرده در اين روز از بوده است. با توجه به بررسيه يا مزرعهاي و ميکروسکوپي چنين ميتوان نتيجه گرفت که بهترين زمان براي تشكيل ميوه مناسب در رقم شاهرود ( ) ١٢ در شرايط ا ب و هوايي کرج بين روزهاي دوم و چهارم پس از باز شدن گلها ميباشد. ديرهنگام اين رقم به ميزان زيادي موجب کاهش محصول شده و توصيه نميگردد. با توجه به دوره موثر تعيين شده (٤ ٢ روز) همپوشاني گلدهي ارقام گردهدهنده و رقم شاهرود ١٢ براي افزايش محصول ضروري است. ١٢ سوپرنوا واژههاي كليدي: بادام دوره موثر رشد لوله گرده شاهرود ژنوتيپ ١٥ ٥ ميکروسکوپ فلورسنس. E-mail: arzani_k@modares.ac.ir * نويسنده مسي ول: كاظم ارزاني تلفن: ۴۸۲۹۲۰۹۴ ۰۲۱
مجله علوم باغباني ايران دوره ۴۰ شماره ۱۳۸۸ ۲ ۲ مقدمه يكي از مهمترين عوامل در توليد نهايي محصول درختان ميوه تشكيل ميوه است كه براي توليد موفق ا ن انتقال دانه گرده كافي و در زمان مناسب بر روي كلاله و رشد لوله گرده در خامه و در نهايت انجام عمل تلقيح با تخمك ضروري است. عدم وجود ناقلهاي يا شرايط ا ب و هوايي نامناسب انتقال دانه گرده را با مشكل مواجه ميسازد (Socias i Company (2004 al.,.et اين مسي له در ارقام خودناسازگار پيچيده- تر ميگردد چون لوله گرده قادر به رشد در خامه نبوده و به تخمك نميرسد بنابراين وجود ارقام گرده دهنده كافي جهت تشكيل ميوه به ميزان اقتصادي ضروري ميباشد. اين ارقام گرده دهنده بايستي با رقم مورد نظر سازگار بوده و از نظر زمان گلدهي همپوشاني داشته باشند. از اين روست كه به عنوان يك عامل محدود كننده توليد محصول در مناطق مختلف مطرح مي باشد. تا چند روز پس از شكوفايي تا پذيرا باقي ماندن گلها ميتواند ادامه يابد اما به علت نوسان در شرايط ا ب و هوايي مناسب و انتقال دانه گرده كافي صورت نميگيرد و يا اينكه دوره پذيرايي گلهاي ماده به شدت كاهش مييابد. اين امر اغلب توليد محصول را به شدت كاهش ميدهد 1966).(Williams, (1965) Williams براي اولين بار اين دوره را در سيب به صورت طول عمر تخمك منهاي زمان لازم براي رسيدن لوله گرده به تخمك تعريف كرده و ا ن را دوره موثر (EPP) ناميد. اين دوره زماني توسط شرايط ژنتيكي فيزيولوژيكي و محيطي كه تشکيل ميوه موقعي است که ٣ ٢ روز بعد از باز شدن گل انجام شده باشد (1996 al.,.(stosser et در بررسي دوره موثر در زردا لو طول دوره ٦ روز بود و در ٤ موثر روز بعد از اخته کردن اين دوره به شدت کاهش يافت al., (Egea et (1992. دوره موثر در گلابي دويني 1 دوكاميس كه در جنوب انگلستان كشت مي شود يك روز است 2 در حاليكه در گلابي كانفرانس اين دوره ۱۰ روز دوام دارد به خصوص در سالهايي كه بار درخت زياد باشد و سالهايي كه در سال قبل ا ن كود ازته بكار دوره رفته باشد. موثر وابستگي زيادي به دما دارد. دما از دو طريق يكي تاثير بر ميزان رشد لوله گرده و ديگري تاثير برميزان تخريب تخمك بر طول اين دوره اثر گذار است. چنانكه دوره موثر درگلابي تساكونيكي بين ۵ روز در دماي ۲۰ C و ۱۳ روز در دماي ۸ C متغير است (1965.(Williams, در دماي كمتر از پنج درجه سانتيگراد سرعت نمو لولهگرده به صفر ميرسد و در دماي ٢٥ تا ٣٠ درجه سانتيگراد سرعت نمو ا ن حداكثر ميباشد. زمان لازم براي رسيدن لولهگرده به تخمدان در گيلاس ١٢٠ ٩٠ ٣ ساعت گزارش شده است. همچنين طول عمر تخمك در گونههاي مختلف و در شرايط محيطي مختلف متفاوت است 1991) al.,.(burgos et در بادام اهميت طول دوره مناسب جهت و تلقيح در دستيابي به عملكرد مناسب ابتدا توسط (1964) Griggs & Iwakiri تعريف گرديد. در اين تحقيق ميزان تشكيل ميوه بادام رقم ٤ نانپاريل با كنترل شده توسط رقم سازگار در زمانهاي مختلف بعد از اخته كردن تعيين گرديده است. نتايج نشان داد كه گلهاي بادام اغلب براي يك يا دو روز پس از شكوفايي بيشترين پذيرايي را داشته و به مدت ۳ يا ۴ روز نيز پذيرا باقي ماندند. در تحقيق بعدي انجام گرفته نتايج بدست ا مده توسط همين گروه بيانگر اين بود كه حتي تحت شرايط ا ب و هوايي مناسب رشد لوله گرده 1.Doyenne du Comice 2.Conference 3.Ovule longevity 4. Nonpariel در طول گلدهي رخ ميدهد تعيين ميگردد. شرايط محيطي و ا ب و هوايي بويژه دماي بالا با تاثير بر پذيرا بودن كلاله رشد لوله گرده يا زنده بودن تخمك در گونههاي مختلف ميتواند موجب كوتاهتر شدن دوره موثر گردد 1995) al.,.(burgos et همچنين EPP توسط سه فاكتور عمده شامل پذيرا بودن تخمك فعال بودن دانه گرده و طول عمر تخمك محدود مي گردد 2001) Herrero,.(Sanzol & در گونه هاي مختلف درختان مانند سيب گلابي گيلاس ا لبالو هلو زردا لو كيوي فروت و ا لو تاکنون EPP مطالعه شده است. در گيلاس بهترين حالت
۳ عليزاده سالطه و همكاران: تعيين دوره موثر در بادام... در خامه گلهاي بادام رقم ١ نانپاريل و تگزاس ۵ ۴ روز بود. ساير تحقيقات انجام گرفته بر روي بادام نشان داد كه لوله گرده براي رسيدن به تخمك به ۴ ۲ روز بيشتر احتياج دارد 1964) Iwakiri,.(Griggs & ٢ al. (2004b) Ortega et سه رقم بادام ماركونا ٤ ٣ راميلت مارتا و S5133 را به ترتيب در ۴ ۲ ۰ و ۶ روز بعد از اخته كردن توسط گرده ارقام سازگار ٦ ٥ ماركونا دلسيد دسمايو لارگوي تا و A2198 مورد دستي قرار دادند. ا نها همچنين رشد لوله گرده در ارقام ياد شده را توسط ميكروسكوپ فلورسنس و با نمونهگيري در ساعتهاي مختلف از مادگيها مورد ارزيابي قرار دادند. شمارش ميوهها ۳۰ و ۶۰ روز پس از انجام و مقايسه لازم صورت گرفت. از مهمترين مساي لي كه در انتخاب ارقام گرده دهنده بايستي مورد توجه قرار گيرد اين است كه علاوه بر سازگاري بين ارقام گردهگيرنده و گردهدهنده همزماني مناسب در گلدهي نيز وجود داشته باشد. بنابراين ميتوان خصوصيات درختان گردهافشان را به اين ترتيب بيان داشت گردهدهنده مناسب باشد. که در درجه اول با رقم اصلي بعلاوه همزمان و فصل گلدهي ارقام داراي همپوشاني رقم تلقيح کننده با رقم اصلي از نظر ژنتيکي سازگاري داشته و گرده فراوان توليد كند. علاوه بر توليد ميوه کافي داراي ميوه مرغوب و تجاري نيز باشد. از ا نجا كه ايران منطقه مناسبي براي كشت و پرورش بادام است و اين محصول در ايران در سطح وسيعي كشت ميشود و همچنين با توجه شرايط به متغير ا ب و هوايي بويژه نوسانات شديد دمايي در زمان گلدهي و تشكيل ميوه بادام در كشورمان تعيين دوره موثر و زمان مناسب امري ضروري بهنظر ميرسد. از اين رو پژوهش حاضر با هدف تعيين دوره موثر در بادام رقم شاهرود ۱۲ كه يكي از ارقام مهم و تجاري بادام ايران است در شرايط ا ب و هوايي كرج انجام گرديده است. مواد و روشها جهت بررسي دوره موثر در سال ۱۳۸۵ ۱۳۸۴ رقم دير گل شاهرود ۱۲( ) به عنوان پايه مادري انتخاب شد و توسط ارقام تجارتي سوپرنوا و ( ) ( ) ۱۵ ۵ در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي طي ۶ ۵ ۴ ۲ ۱ ۰ و ۷ روز پس از باز شدن گلها صورت گرفت (جدول ۱ ). گردههاي مورد نظر از سانتيمتر كه داخل سطلهاي شاخههايي به طول محتوي ا ب ٨٠ ١٠٠ قرار داده شده و در ٢٠ درجه سانتيگراد قرار گرفته بودند تهيه شد. سپس از گلها در مرحله بالون گرده تهيه شد به اين ترتيب كه غربال ظريف شكوفههاي جمعا وري شده را بر روي ٢ ٥ ميليمتري گذاشته تا بساك ها با مالش گل از زير غربال جمع شده و پس از ا ن بساك ها به مدت ١٢ تا ٢٤ ساعت بر روي كاغذ معمولي A 4 ٢٠ ٢٤ در دماي درجه سانتيگراد قرار داده شدند تا شكوفا شوند. دانههاي گرده جمعا وري شده در ظروف مخصوص در دماي ۴ درجه سانتيگراد در يخچال تا زمان مصرف نگهداري شدند تازه نيز تهيه شد. و همچنين گرده بصورت براي محافظت شكوفهها از حشرات گردهافشان قبل از باز شدن گلها شاخهها با كيسههاي ململ ايزوله شدند. گلهاي ايزوله شده به محض بازشدن با استفاده از قلمموي نرم با گردههاي مورد نظر شدند (قبل از شدند). كليه وسايل با اتانول ضدعفوني در زمان تعداد گلهاي شده شمارش شدند و گلهاي باز نشده حذف گرديدند. پس از بلافاصله كيسههاي ململ روي شاخهها قرار داده شدند. در ضمن ميوههاي تشكيل شده شمارش شدند. سپس تجزيه دادهها صورت گرفت. براي مطالعه رشد لوله گرده در مادگي نمونه برداري از گلهاي شده ۹۶ ۷۲ ۴۸ ۲۴ و ۱۲۰ ساعت پس از صورت گرفت و نمونهها در محلول تثبيت FAA (شامل ٥ درصد فرمالين ٥ درصد استيك اسيد و ٩٠ درصد اتانول) جهت مطالعه بعدي تثبيت شدند و پس از شسته شدن نمونهها با ا ب مقطر در الكل ٧٥% براي مشاهدات ميكروسكوپي نگهداري شدند 2004) al.,.(socias i Company et خامههاي 1. Texas 2. Marcona 3. Ramillet 4. Marta 5. Delcid 6. Desmayo largueta
مجله علوم باغباني ايران دوره ۴۰ شماره ۱۳۸۸ ۲ ۴ تثبيت شده به هنگام رنگا ميزي ابتدا با ا ب مقطر شسته شده و سپس به هيدروكسيد سديم ۸ نرمال به مدت ۸ تا ۲۴ ساعت جهت تميز شدن نرم شدن بافت و نفوذ كافي رنگ انتقال يافتند (2004a.(Ortega et al., سپس خامههاي نرم شده در ا ب مقطر شسته شدند تا هيدروكسيد سديم اضافي از ا نها خارج شود. سپس رنگا ميزي با ا نيلين بلو ۰/۱ درصد در فسفات پتاسيم ۰/۱ نرمال به مدت ۲۴ ساعت انجام گرديد. به منظور مشاهده لوله گرده خامهها بين لام و لامل قرار گرفته و با يك فشار ا هسته له شدند و سپس به وسيله ميكروسكوپ مجهز به نور فلورسنس در يك اتاق تاريك مطالعه شدند (1996 Herro,.(Rodrigo & همزمان با رشد لوله گرده به منظور پي بردن به ميزان رشد لوله گرده در خامه عكسبرداري توسط دوربين ديجيتال متصل به ميكروسكوپ فلورسنس انجام پذيرفت. نتايج و بحث بالاترين درصد تشكيل ميوه در بين تيمارهاي اعمال شده با توسط سوپرنوا در روزهاي دوم و چهارم و به ميزان ۳۴ و ۳۷ درصد و با رقم ۵ ۱۵ طي روزهاي دوم و چهارم و به ميزان ۳۷ و ۴۲ درصد مشاهده شد (جدول ). ۲ به علت بارندگي در روز سوم صورت نگرفت (شکل ۳). همچنين شکل ۱ نمايانگر ميانگين حداقل و حداکثر دما در طي دوره گلدهي رقم شاهرود ( ) ۱۲ مي باشد و ميزان حداقل دما طي مدت مورد نظر ۰/۴ و حداکثر دما ۲۳/۸ درجه سانتيگراد بود که ميانگين ا نها ۱۲/۲ درجه سانتيگراد ميباشد. همچنين شکل ۲ ميانگين دماي هوا در ۷ روز بعد از گرده افشاني را نشان مي دهد. تشكيل بسيار پايين ميوه حاصل از روز هفتم احتما لا به علت كاهش بسيار شديد طول عمر تخمك و تخريب اغلب تخمكها بود. همچنين قهوه اي شدن كلاله گلهاي مورد مطالعه به علت توليد تركيبات فنلي و تخريب كلاله احتما لا باعث جلوگيري از جوانهزني دانههاي گرده قرار گرفته بر روي كلاله گلها بوده است (شکل ۳ ). بر اساس نتايج اين تحقيق بهترين روزها براي موفق و تشكيل ميوه مناسب بين روزهاي دوم و چهارم مي باشد (شکل ۴) و بعد از ا ن تشكيل ميوه در حد زيادي كاهش يافت. 25 20 15 10 5 0-3 -2-1 0 1 2 3 4 5 6 7 ايزوله كردن گلها تمامگل ريزش گلبرگها حداقل دما ميانگين دما حداكثر دما دما ) (C شکل ۱ ميزان حداكثر حداقل و ميانگين دما در طول دوره گلدهي رقم شاهرود ( ) ۱۲ شکل ۲ ميانگين دماي هوا در روزهاي ۶ ۵ ۴ ۳ ۲ ۱ و ۷ روز بعد از (سال ۱۳۸۵ ۱۳۸۴) (A) جوانه بسته جدول ۱ نمودار تاريخ مراحل مختلف گلدهي در رقم شاهرود (B) جوانه متورم (C) جوانه متورم تر ( ) ۱۲ در سال ۱۳۸۴ ۱۳۸۵ مراحل مختلف گلدهي بادام (D) مشخص شدن نوک (E) مرحله ايزوله کردن (F) تمام گل گلها گلبرگها (G) ريزش گلبرگها (I) تشکيل ميوه چه ١/١٢ ١/ ٩ ١/ ٦ ١/ ٣ ١/ ٣ ١/ ١ ١٢/ ٢٨ ١٢/ ٢٤ تاريخ (در شرايط انجام پژوهش) تيمار روزهاي جدول ۲ متوسط درصد تشكيل ميوه بعد از (سال ۱۳۸۵ ۱۳۸۴) ٧ ٦ ٥ ٤ ٣ ٢ ١ ٤ ٢٢ ٣٠ ٣٧-٣٤ ٣٢ سوپرنوا ٥/٥ ٢١ ٣٣ ٤٢-٣٧ ٣٥ ۱۵ ۵
ي ن ي ب ۵ عليزاده سالطه و همكاران: تعيين دوره موثر در بادام... شکل ۳ عدم جوانهزني مناسب دانه هاي گرده رقم سوپرنوا ( ) بر روي کلاله رقم شاهرود ( ) ۱۲ ۲۴ ساعت پس از گلهاي شکوفا شده در روز هفتم (سال ۱۳۸۵ ۱۳۸۴) شکل ۴ جوانه زني مناسب دانه هاي گرده رقم سوپرنوا ( ) بر روي کلاله رقم شاهرود ۱۲( ) ۲۴ ساعت پس از در روز چهارم پس از باز شدن گلها (سال ۱۳۸۵ ۱۳۸۴) طبق ديگر ا زمايشهاي انجام شده توسط نگارنده رقم شاهرود ١٢( ) کاملا خودناسازگار است و نياز به ارقام گرده زا جهت دستيا يب به عملکرد بالا و محصول تجارتي دارد. نتايج بهدستا مده در اين ا زمايش با نتايج بدست ا مده توسط al. (2004b) Ortega et كه بر روي ارقام راميلت مارتا ماركونا و S5133 مطابقت داشت. محققين مزبور بهترين روزهاي را ۶ ۰ روز پس از باز شدن گل گزارش کردند. در کاليفرنيا دوره موثر براي گله يا بادام نانپاريل ۳ الي ۷ روز بود. در شرايط جنوب استراليا بالاترين ميزان تشکيل ميوه در مورد گلهايي بود که همان روز باز شده بودند.(Ortega et al., 2004b) همچنين (2002) Arzani & Javady در بررسي EPP در زيتون رقم زرد به اين نتيجه رسيدند که در روزهاي ۳ ۲ ۱ و ۴ منجر به بيشترين تشکيل ميوه مي شود و در روزهاي ۰ و ۵ کاهش معنيداري در تشکيل ميوه مشاهده کردند 2002) Javady,.(Arzani & در بررسي EPP در زردا لو نيز به نتايج مشابه با تحقيق ما دست يافتند و ميوهدهي مناسب را در درختان بين روزهاي ۲ و ۴ ا زمايش ذکر کردند. طبق گزارش ا نها پس از ۴ روز ميزان تشکيل ميوه کاهش يافت & (Nejatian (2003.Arzani, نتايج پژوهش حاضر در روز هفتم با نتايج بدست ا مده بر روي بادام رقم "نانپاريل" که گزارش کردند ميزان تشکيل ميوه در روز ۵ و بعد از ا ن تقريب ا صفر بود تا حدي مطابقت داشت Iwakiri, (Griggs &.1964) تشکيل ميوه کمتر در اثر در روزهاي ٦ و بويژه ٧ ميتواند به د يل ل تعداد کم لولهه يا گرده در خامه باشد که ميتواند به د يل ل کاهش چسبندگي کلاله و توليد مواد فنولي و قهوهاي شدن کلاله بوده که موجب کاهش جوانهز ين دانه گرده شده باشد. افزايش دما و کاهش طول عمر تخمک و تعداد کم لولهه يا گرده ميتواند موجب کاهش EPP شده باشد. اين مسي له با نتايج گزارش شده بر روي رقم S5133 مطابقت دارد (2004b.(Ortega et al., همچنين در کيوي فروت نيز دماي بالا موجب کاهش پذيرا بودن خامه و کوتاه شدن EPP گرديده است 1995) al.,.(gonzalez et علت عدم تشکيل ميوه در روز سوم بارش شديد باران و عدم امکان بوده است. در روز ۴ شترين ميزان تشکيل ميوه به چشم ميخورد که به د يل ل پذيرا بودن خامه و کاهش دماست که منجر به طولاني شدن EPP مطابق با يافتهه يا گزارش شده در مورد رقمه يا راميلت مارکونا و مارتا ميباشد (2004b.(Ortega et al., همچنين در ارقام سيب و گلابي نيز افزايش طول مدت EPP تحت دماهاي کم قب لا گزارش شده است.(Tromp & Borsboom, 1994) از ا نجا که مادگي بادام در زمان شکوفايي پذير يا دانه گرده ميباشد (2000 Burgos, (Egea & امکان تشکيل ميوه در حد مناسب و قابل قبول در روزهاي اول پس از باز شدن کامل رخ ميدهد. بر اساس نتايج بدست ا مده در اين تحقيق بويژه ارقام خودناسازگار بادام براي توليد تجاري از به ارقام گردهزا دارند و عوامل مختلفي
مجله علوم باغباني ايران دوره ۴۰ شماره ۱۳۸۸ ۲ ۶ در اين امر دخيل هستند. در منابع مختلف طول عمر تخمك پذيرش و ا مادگي كلاله سرعت نمو كيسه جنيني سرعت ميزان جوانهزني و رشد لوله گرده در خامه و ميانگين دما در طي دوره گلدهي به عنوان مهمترين عامل تعيينكننده دوره معرفي شدهاند موثر (1999.(Godini, محققين مختلف بر تاثير هر يك از عوامل فوق و اهميت نسبي ا نها بسته به خصوصيات گونه و شرايط ا ب و هوايي تاكيد كردهاند. به نظر ميرسد رابطهاي قوي بين اين فاكتورها وجود داشته باشد هرچند كه هم اثرات محيطي و هم ژنتيكي ميتواند اين روابط را مختل كرده و تشكيل ميوه را كاهش دهد 1996) Herro,.(Rodrigo & نتيجهگيري کلي بيشترين ميزان تشکيل ميوه براي رقم تجارتي شاهرود ۱۲( ) در روزهاي ۱ تا ۵ پس از شکوفاييگلها مشاهده گرديد. چنين به نظر ميرسد در همزماني که گلدهي و دقت در انتخاب گردهدهنده مناسب و دوره موثر طولانيتر از مهمترين عوامل توليد ميباشند. بنابراين در احداث باغهاي بادام رقم تجارتي شاهرود ۱۲( ) بايستي علاوه بر انتخاب رقم گردهدهنده مناسب و سازگار به زمان مناسب با توجه به دوره موثر اين رقم نيز توجه خاص داشت. سپاسگزاري از دانشگاه تربيت مدرس به منظور فراهم نمودن امکانات مالي و اجرايي اين تحقيق بويژه از همکاري ا قاي مهندس توکلي کارشناس ا زمايشگاه گروه علوم باغباني تشکر مي شود. همچنين از ا قايان مهندس سپهوند و عسكري و مسي ولين مرکز تحقيقات باغباني دانشگاه تهران به خاطر همکاري و راهنماي ي ايشان طي انجام اين پروژه تشکر و قدرداني مي شود. REFERENCES 1. Arzani, K. & Javady, T. (2002). Study of flower biology and pollen tube growth of mature olive tree CV. "Zard". ISHS Acta Horticulturae, 586, 544-548. 2. Burgos, L., Egea, J. & Dicenta, F. (1991). Effective pollination period in apricot (Prunus armeniaca L.) cultivars. Annals of Applied Biology, 119, 533-539. 3. Burgos, L., Bernguer, T. & Egea, J. (1995). Embryo sac development in pollinated and non-pollinated flowers of two apricot cultivars. Journal of Horticultural Science, 70, 35-39. 4. Egea, E. & Burgos, L. (2000). Ovule differences between single-kernelled and double-kernelled fruits in almond (Prunus dulcis), Annals of Applied Biology, 73, 107 110. 5. Egea, J. & Burgos, L. (1992). Effective pollination period as related to stigma receptivity in apricot. Scientia Horticulturae, 52, 77-83. 6. Egea, J., Burgos, L., Zoroa, N. & Egea, L. (1992). Influence of temperature on the in-vitro germination of pollen of apricot (Prunus armeniaca L.). Journal of Horticultural Science, 67, 247-250. 7. Godini, A. (1999). Observing pollen tube growing in self-compatible almond cultivars by means of fluorescence. Cahiers Options Méditerranéennes, 56, 77-82. 8. Gonzalez, M. V., Coque, M. & Herrero, M. (1995). Stigmatic receptivity limits the effective pollination period in kiwifruit. Journal of the American Society for Horticultural Science, 120, 199 202. 9. Griggs, W. H. & Iwakiri, B. T. (1964). Timing is critical for effective cross pollination of almond flowers. California Agriculture, 18, 6 7. 10. Nejatian, M. A. & Arzani, K. (2003). Incompatability and effective pollination Period in apricot (Prunus armeniaca L.). In: Proccedins of First Congress of Nuts, Tabriz, pp. 511-518. (In Farsi). 11. Ortega, E. & Dicenta, F. (2004a). Suitability of four different methods to identify self compatible seedling in an almond breeding program. Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 79, 747-753. 12. Ortega, E., Egea, L. & Dicenta, F. (2004b). Effective pollination period in almond. Hort Science, 39, 19-22. 13. Rodrigo, J. & Herro, M. (1996). Evaluation of pollination as the cause of erratic fruit set in apricot 'Moniqui'. Journal of Horticultural Science, 71, 801-805. 14. Sanzol, J. & Herrero, M. (2001). The effective pollination period in fruit trees. Scientia Horticulturae, 90, 1-17. 15. Socias i Company, R., Alonso, J. M. & Aparisi, J. G. (2004). Fruit set as an evaluation criterion in almond breeding. Acta Horticulturae, 663, 763-768.
۷ عليزاده سالطه و همكاران: تعيين دوره موثر در بادام... 16. Stosser, R., Hartman, W. & Anvari, S. F. (1996). General aspects of pollination and fertilization of pome and stone fruit. Acta Horticulturae, 423, 15-22. 17. Tromp, J. & Borsboom, O. (1994). The effect of autumn and spring temperature on fruit set and on the effective pollination period in apple and pear, Scientia Horticultura, 60, 23 30. 18. Williams, R. R. (1965). The effect of summer nitrogen applications on the quality of apple blossom. Journal of Horticultural Science, 40, 31-41. 19. Williams, R. R. (1966). Pollination studies in fruit trees. Π. The effective pollination period for some apple and pear varieties. Reports of the Long Ashton Research Station for, 1965, 136-138.